Zasada Niedyskryminacji

 

Działając w obszarze Funduszy UE sprawdzamy, czy projekty finansowane w Polsce z unijnych środków są zgodne z prawem. Skupiamy się na zasadzie niedyskryminacji i równości szans, ze szczególnym uwzględnieniem praw osób LGBT+. Przestrzeganie zasady niedyskryminacji jest warunkiem otrzymania dofinansowania ze środków unijnych. Poniżej omawiamy najważniejsze regulacje, do których odwołujemy się w naszej pracy w komitetach monitorujących. 

 

Prawo antydyskryminacyjne i pro-równościowe w Unii Europejskiej

W kontekście praw grup mniejszościowych, w tym osób LGBT+, szczególnie ważnymi aktami prawnymi są: Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (m.in. zasada niedyskryminacji), Umowa Partnerstwa na lata 2021-2027, Wytyczne dotyczące realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027, Rozporządzenie 2021/1060 oraz Wartości Unii Europejskiej. 

 

1. Karta Praw Podstawowych

Karta Praw Podstawowych to zbiór fundamentalnych praw człowieka i obowiązków obywatelskich, jest jednym z najważniejszych narzędzi ochrony praw podstawowych na poziomie każdego z państw członkowskich. Karta Praw Podstawowych (KPP) składa się z 7 rozdziałów, w których wymienione są zasady dotyczące respektowania godności, wolności, równości i praw obywatelskich, wytyczne związane z rynkiem pracy, ochroną zdrowia i pomocą społeczną (rozdział “Solidarność”) oraz wytyczne związane z wymiarem sprawiedliwości.

 

Zasada Niedyskryminacji zapisana jest w Art. 21 rozdziału Karty Praw Podstawowych pt. “Równość”:

“Zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną”.

 

W rozdziale KPP “Równość” znajdują się zapisy dotyczące:

  • równości kobiet i mężczyzn,
  • różnorodności kulturowej, religijnej i językowej,
  • prawach grup mniejszościowych,
  • prawach dzieci, osób starszych i osób z niepełnosprawnościami.

Od 2007 r. dokument ma moc wiążącą (nadaną przez Traktat Lizboński, który wszedł w życie pod koniec 2009 r.). W tej chwili Karta Praw Podstawowych ma duże znaczenie dla egzekwowania praw podstawowych osób w obrębie UE. Zyskała je m.in. dzięki orzeczeniom Trybunału Sprawiedliwości UE, które odwoływały się do KPP, jako wiążącego aktu prawnego. 

 

2. Umowa Partnerstwa

Umowa Partner­stwa jest podstawowym dokumentem, który określa współpracę Unii Europejskiej z Polską. To uzgodniona z Komisją Europejską strategia wykorzystania Funduszy Europejskich w obecnej perspektywie finansowej 2021-2027.

Umowa Partnerstwa:

  • wyznacza cele współpracy – np. “Bardziej przyjazna dla środowiska i niskoemisyjna Europa”, “Europa o silniejszym wymiarze społecznym”, “Europa bliższa obywatelom”, 
  • omawia planowane działania i wyzwania,
  • określa kierunki polityki,
  • określa plan finansowy. 

W umowie partnerstwa zapisane są zasady horyzontalne, czyli priorytetowe kierunki rozwoju społecznego i gospodarczego Unii Europejskiej. Ich przestrzeganie jest obowiązkowe dla wszystkich osób, które chcą realizować projekt współfinansowany z funduszy unijnych w Polsce, to znaczy, że jeśli ktoś ich nie przestrzega, nie może otrzymać dofinansowania.

Zasady horyzontalne w latach 2021-2027 to: 

  • zasada niedyskryminacji i równości szans (zapobieganie wszelkiej dyskryminacji),
  • zasada zrównoważonego rozwoju i zasada „nie czyń poważnych szkód” (ang.: DNSH – Do Not Significant Harm),
  • zasada równości szans kobiet i mężczyzn
  • zasada partnerstwa

oraz tzw. horyzontalne warunki podstawowe:

  • zapewnienie dostępności dla osób z niepełnosprawnościami (wdrożenie i stosowanie “Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych”)
  • poszanowanie praw podstawowych oraz przestrzeganie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej

 

Zasada niedyskryminacji w Umowie Partnerstwa (Art. 9.1)

“ma na celu zapobieganie wszelkim formom dyskryminacji, nie tylko ze względu na płeć, ale również z powodu rasy lub pochodzenia etnicznego, religii lub światopoglądu, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej. Przestrzeganie tej zasady jest prawnym obowiązkiem, dlatego wszystkie projekty realizowane w ramach programów muszą ją uwzględniać”. 

 

Umowa Partnerstwa przewiduje interwencje, których celem jest zapewnienie wszystkim osobom jednakowego dostępu do m.in. produktów, usług, infrastruktury, transportu, edukacji, informacji i zatrudnienia. Tego rodzaju działanie ma przyczyniać się do zapobiegania problemom społecznym, takim jak wykluczenie, marginalizacja społeczna, bezrobocie czy ubóstwo.

 

3. “Wytyczne Równościowe”

Zgodnie z Wytycznymi dotyczącymi realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027, tzw. “wytycznymi równościowymi”, we wszystkich programach finansowanych ze środków UE, musi być zapewnione poszanowanie zasady niedyskryminacji oraz przestrzeganie Karty Praw Podstawowych (KPP) w ciągu całego okresu trwania nowej perspektywy finansowej UE 2021-2027 w każdym programie, który jest finansowany ze środków unijnych.

Co to znaczy, że zasad tych należy przestrzegać “w ciągu całego okresu trwania perspektywy finansowej”? Znaczy to, że jeśli w trakcie realizacji projektu finansowanego z Funduszy UE w obecnej perspektywie finansowej dana firma, gmina czy instytucja przyjmie dyskryminującą uchwałę lub politykę, może narazić się na utratę tych środków (tzw. niekwalifikowalność wydatków – zainwestowane pieniądze mogą nie zostać zwrócone przez UE). Dodatkowo, przestrzeganie zasady niedyskryminacji i KPP dotyczy każdego “etapu życia” projektu starającego się o dofinansowanie z Funduszy Europejskich: programowania, wdrażania, monitorowania efektów, ewaluacji itd. 

 

4. “Rozporządzenie ogólne”

Rozporządzenie 2021/1060 nazywane potocznie “Rozporządzeniem ogólnym” ma długą i skomplikowaną oficjalną nazwę: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej.

Z perspektywy niedyskryminacji w Funduszach Europejskich i naszej pracy w komitetach monitorujących, istotny jest szczególnie art. 9. Mówi o obowiązku poszanowania praw podstawowych i przestrzegania zapisów Karty Praw Podstawowych w procesie wdrażania Funduszy.

 

W ptk 3 art. 9 Rozporządzenia ogólnego czytamy:

“Państwa członkowskie i Komisja podejmują odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną podczas przygotowywania, wdrażania, monitorowania, sprawozdawczości i ewaluacji programów. W procesie przygotowywania i wdrażania programów należy w szczególności wziąć pod uwagę zapewnienie dostępności dla osób z niepełnosprawnościami”.

 

5. Wartości Unii Europejskiej

Unia Europejska opiera się na sześciu głównych wartościach, które zapisane są w art.2 Traktatu o Unii Europejskiej.

Są to:

  • Poszanowanie godności ludzkiej,
  • Wolność,
  • Demokracja,
  • Równość,
  • Praworządność,
  • Poszanowanie praw człowieka, w tym praw mniejszości.

Traktat o Unii Europejskiej stanowi podstawę prawa Unii, wyznacza jej cel i określa sposób zarządzania jej centralnymi instytucjami. Zgodnie z Traktatem, “wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn”. Państwa, przystępując do Unii Europejskiej, potwierdzają przywiązanie do tych zasad, a ich odbicie znajduje się w szczegółowych regulacjach dotyczących m.in. przyznawania Funduszy Europejskich. 

 

 

Niedyskryminacja Karta Praw Podstawowych Równość szans Prawo UE

Hierarchia aktów prawnych mówiących o Niedyskryminacji

 

 

Jeśli chcesz lepiej zrozumieć zadania komitetów monitorujących, w których zasiadamy, zachęcamy Cię do przeczytania artykułu: „Komitet Monitorujący Fundusze Europejskie – co to jest i jaka jest jego rola?”.